About the Member's Office
Ararteko Legebiltzarrak Giza Eskubideak babesteko duen Goi Ordezkaria da. 1985ean Legebiltzarrak eratua, erakunde autonomoa da, botere politiko ororekiko independente diharduena. Arartekoak inpartziala eta independentea izan behar du, eta dagokion zeregin nagusia da Euskal Administrazio Publikoetako agintarien eta boterearen abusuetatik edo ekintza zabarretatik herritarrak babestea. Gainera, Giza Eskubideen aldeko Kulturari buruzko kontzientzia eta sentsibilitatea sendotzeko ekintzak burutzen ditu.
Arartekoari dagozkion eskumenak honako hauek dira:
- Euskal Administrazio Publikoaren prozedurak argitzeko ikerketak abian jartzea eta burutzea.
- Aholku espezifikoak ematea, lege-betebeharrak gogoraraztea eta legez kontrako ekintzak edo bidezkoak ez direnak zuzentzea, Euskal Administrazio Publikoaren zerbitzuak hobetzea helburu hartuta.
- Lege-hutsuneak jakinaraztea eta Zerbitzu Publikoaren objektibotasuna eta eraginkortasuna sustatzea, herritarren eskubideak bermatuz.
- Dagozkion eskumenen esparruan edo Legebiltzarraren edo Euskal Administrazio Publikoaren eskariz aginduzko txostenak egitea.
- Dagozkion zereginak, ikerlanak eta urteko txostenak bitarteko guztiak erabiliz hedaraztea.
Bere egitekoa burutzeko Arartekoak honako hauek har ditzake beregain, besteren artean:
Ikuskaritza-bisitak egitea herritarrei zerbitzu publikoak ematen dizkieten zentro eta instalazioetara, eta edozein funtzionario edo langile publikori entzunaldi bat eskatzea ikerlan batean parte har dezan, egokitzat jotzen duen ikerlan oro zuzentzea edo herritarren interes legitimoak defendatuz irtenbide egokiak bilatzea.
Arartekoa elkarte eta erakunde sozialekin eta interesatuekin harremanetan egon ohi da eta tokiko eta nazioarteko hainbat ekitalditan eta forotan parte hartu ohi du, Euskal Administrazioaren politika publikoak eta ekintzak sustatzeko, ematen den zerbitzu publikoaren kalitatea hobetzeko, bermatzen diren legeak betetzen direla zaintzeko, eta bidegabekeria eta diskriminazio orori aurre egiteko.
Arartekoaren zeregina da, gainera, hizkuntza-eskubideak babestea, euskararen eta Espainiako gainerako hizkuntzen estatus koofizialetik eratorriak.
Key Information on the Language Situation in this Country/Region
Euskara Pirinioetako mendebaldeko bi aldeetan –Espainia eta Frantzia– atxikita dauden lurraldeetan hitz egiten da. Espainian, Euskal Autonomia Erkidegoan –Bizkaia, Gipuzkoa eta Araba– eta Nafarroan hitz egiten da euskara. Frantzian, berriz, Lapurdin, Behe Nafarroan eta Zuberoan hitz egiten da, Pirinio Atlantikoetako departamentuan.
Gaztelania eta euskara hizkuntza koofizialak dira Euskal Autonomia Erkidegoko lurralde guztietan. Nafarroan, aldiz, euskarak iparraldeko euskal hiztunen eremuetan bakarrik du estatuz koofiziala; Ipar Euskal Herrian ez da ofiziala, ordea.
Euskararen erabilera murrizten joan zen azken bederatzi mendeetan zehar, eta bere estatus soziolinguistikoak narriadura nabarmena izan zuen ia XX. mende osoan zehar. Francoren didaduraren ondoren, euskararen erabileraren murrizketa hura gutxinaka joan zen gainditzen sendotzen hasia zen identitate nazionalaren esparruan, eta askatasun zibilekin eta demokrazioarekin zuen lotura kontuan hartuta. Tamalez, euskararen erabilera ez da berdintsu hedatzen ari euskal hiztunak diren lurralde guztietan zehar. Hala, euskara funtsean Euskal Autonomia Erkidegoko biztanleen artean indartzen ari den bitartean, hizkuntzaren ezaguera pixkanaka ari da hazten Nafarroan, eta euskal hiztunen kopurua gutxitzen ari da Ipar Euskal Herrian.
2016ko inkesta soziolinguistikoaren arabera, Euskal Autonomia Erkidegoan, 16 urtetik gorako pertsonen %33,9 euskal hiztunak ziren, %19,1 hiztun pasiboak eta %47ak ez zuen euskaraz hitz egiten. Portzentajea handiagoa zen Gipuzkoan (%50,6 hiztun), eta txikiagoa Araban (%19.2); Bizkaian, aldiz, jende gehien biltzen den probintzian, biztanleen %27,6 dira elebidunak. Emaitza horiek ikusita, nabarmentzekoa da azken 25 urteetan euskarak izan duen hazkundea (%29,5 2001ean, %27,7 1996an eta %24,1 1991n). Gaur egun, euskal hiztunen portzentaje handiena 16-24 adin-tartean biltzen da (%71.4), 65+ adin-tarteko %25.0ren aldean.
